Haberler
Bilim & Teknoloji
Yaşam
Kültür & Sanat
Haberler
Bilim & Teknoloji
Kültür & Sanat
Bir zamanlar zehirli olduğu düşünülen domatesler hâlâ zehirli bileşenler içeriyor. Peki onları neden yiyebiliyoruz? Domateslerin idam cezası olduğu zamanlar vardı; en azından pek çok Avrupalı, 16’ncı ve 18’inci yüzyıllar arasında buna inanıyordu. Ayrıca bu “zehirli elmalar” her ne kadar köpek üzümü bitki familyasına (Solanaceae) ait olsalar da gerçekte onları yiyen aristokratları zehirlemiyorlardı. Bunun yerine, yüksek […]
Yedi saatten az uyumak, çoğumuz için sarhoş gibi olmaya, durgunluğa ve yatağa sürünerek geri gitme konusunda karşı konulmaz bir isteğe dönüşüyor. Fakat bazı kişiler, sadece altı saat veya daha az uykudan sonra zinde ve enerjik uyanıyor. Vücudun kendini onarması ve eski haline getirmesi için uykunun gerekli olduğu düşünüldüğünde, neden bazı insanlar daha azıyla idare ediyor? […]
Fosil kayıtlarının yüzeyini anca kazıdık. Paleontologların hâlâ bulamadığı şeyler ne? TARİHTEKİ EN BÜYÜK fosile hücum döneminin ortasındayız. 19’ncu yüzyılın Kemik Savaşları’nı veya 20’nci yüzyılın başlarında yükselen Birleşik Devletler müzelerini unutun; paleontologlar (taşılbilimci) bugün hiç olmadığı kadar çabuk dinozor buluyor. Ortalamada her iki haftada bir kuş dışı yeni bir dinozor türüne isim veriyorlar. Bu yılın (2023) […]
Nihayetinde insanlar evrende o kadar da özel olmayabilir. Bizim (insanların) kendimizi burada (Dünya’da) bulmamız için bir sürü şeyin gerçekleşmesi gerekmişti. Türümüz, su dolu bir gezegen belli bir boyuttaki yıldızın etrafında belli bir mesafede döndüğü için ortaya çıktı. Biz evrimleşmeden önce ilk olarak yaşayan hücrelerin, hayvanların ve primatların gelmesi gerekiyordu. Bir balığın karaya çıkması gerekmişti. Geçtiğimiz […]
‘Bu magma yığınlarının sadece aktif bir durumda değil, bütün ömürleri boyunca volkanların alt kısımında bulundukları görülüyor.” Volkanlar son derece güçlü olsalar da her zaman etrafa sıcak lav püskürtmüyorlar. Pek çoğunun uyku halinde olduğu ya da yok olduğu düşünülüyor. Bu volkanlar, bazı durumlarda güçlerini yüz binlerce yıl göstermemiş oluyor. Fakat bilim insanlarından oluşan bir araştırma takımı […]
Evrim bize artık ihtiyacımız olmayan bazı organ ve işlevler bıraktı. Vücutlarımız birer evrim müzesi gibi. İki ayak üzerinde yürüyoruz çünkü ortak atalarımızdan biri, milyonlarca yıl önce bunu yapmak üzere evrimleşmişti. Ayrıca bir sergi salonu gibi esas amaçlarından daha uzun yaşayan organ ve işlevler barındırıyoruz. Örneğin apandisi ele alalım. Eskiden bitki yönünden baskın bir beslenme şeklinde […]
Bazı insanlar hapşırdığında duymayan kalmaz. Ortaya çıkan şok dalgası pencereleri sallar, uyuyan hayvanları uyandırır ve civardaki insanları ürpertir. Hıçkıran bir tarla faresi gibi hapşıran bazı kişiler, bu tip insanların kasıtlı şekilde sesli hapşırdığını düşünebilir. Bu desibel seviyesindeki hapşırma dürtüsü kaçınılmazdır. Peki neden bazı insanlar bu kadar sesli hapşırıyor? Hapşırdığımız zaman ne oluyor? Öncelikle şunu […]
Öklid Uzay Teleskobu’nun bulguları, ilk olarak Albert Einstein’ın tahmin ettiği kozmik bir olguyu destekliyor. Avrupa Uzay Ajansının (ESA) Öklid uzay teleskobu, son derece nadir rastlanan bir Einstein halkası keşfetti. Einstein ışık halkaları, iki galaksinin sabit bir açıdan birbiri ardına neredeyse mükemmel derecede hizalanmasıyla ortaya çıkıyor. Bunlar, Albert Einstein’ın 1915 yılında tahmin ettiği bir olgu olan […]
Pekiiii civarda kakasını yapan bir köpek varsa makarnamı yiyebilir miyim? Açıya göre bir yarasayı, lemuru, Harry Potter‘daki Dobby’yi andıran köpeğimiz Eddy Sandviç, zemine tuvaletini yaptı. Birkaç metre ötede makarna yemekte olan eşim, çatalını tabağa indirdi. Yemeği mahvolmuştu. Kaka parçacıklarının odanın bir ucundan seyahat ederek makarnasına konup konmadığını sordu. Ben de onu hasta etmeyeceklerini söyledim. O […]
‘3.000’i aşkın sağlık uzmanına eğitim veriyorlar.’ Ölüm kaçınılmaz ve çoğu zaman da tahmin edilemez bir durumdur. Fakat öldükten sonra bedeninize ne olacağını belirleyebilirsiniz; ölmeden önce bedeninizi veya bedeninizin bazı kısımlarını araştırma çalışmaları için bağışlamayı tercih ederseniz tabi ki. ABD Sağlık Kaynak ve Hizmetleri Dairesi, bağışlanabilecek sekiz hayati organ olduğunu belirtiyor: Bunlar kalp, böbrekler (ikisi de), […]
Kadınların erkeklerden çok daha konuşkan olduğuna yönelik klişe, pek çok kültüre yayılmış durumda. Fakat Arizona Üniversitesinde çalışan bilim insanlarının 2007 yılında yürüttüğü ve çokça bahsedilen bir çalışmada, erkeklerin ve kadınların bir günde hemen hemen aynı miktarda kelime (16.000 civarı) konuştuğu bulunarak söz konusu iddia çürütülmüş. Şimdiyse o araştırmayı takip eden yeni ve daha büyük bir […]
Karşınızda ‘Periyodik pişirme’ yaklaşımı. Yumurta kaynatmanın birden fazla yöntemi var fakat İtalyan Ulusal Araştırma Konseyinin Polimer, Alaşım ve Biyomalzeme Enstitüsünde çalışan bir araştırma takımı, “mükemmel” bir pişirme yöntemi bulduğuna inanıyor. Fakat bunu yapmak için biraz sabra ve dikkatli gözlere ihtiyacınız var. Yumurta pek çok sofrada sabah kahvaltılarının başlıca ürünlerinden biri olsa da onu doğru pişirmek […]
Spravato, yıllar süren klinik deneylerden sonra artık tek başına kullanılabilir. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), Spravato adı verilen ve kendi türünde ilk olan esketamin burun spreyinin majör depresif bozukluk (MDD), TSSB ve benzer psikiyatrik durumların tedavisinde tek başına kullanılmasına onay verdi. İlacın geliştiricisi Johnson & Johnson’un duyurduğu yeni karardan önce FDA, spreyin sadece ek […]
Vücudunuzu gözünüzün önüne getirin: Vücudunuz ömür boyunca biriken binlerce genetik hata taşıyan bir hücre koleksiyonudur. Bu hataların pek çoğu zararsız, bazıları zararlıdır ve en az birkaçı da sizin için iyi olabilir. Bu makale aslen Knowable Magazine‘de yer alıyor. Yumurta ve sperm birbiriyle buluştuğunda ve biyolojik ebeveynlerinizin DNA’sı beraber bir takım oluşturduğunda başladınız. İlk hücreniz yeni […]
Fakat kulak kasları o kadar kullanışsız olmayabilir. Uzak atalarımızın vücudunda, evrim süreci boyunca epey kullanışsız hale gelen bazı kısımlar vardı: Yirmilik dişler, gebeliğin altıncı haftasında var olan kuyruklar ve kulaklarımızdaki kulak kepçesi kasları bunlara örnek. Kulak kasları, dış kulağın (veya kulak kepçesinin) şeklinin değişmesine ve insanların milyonlarca yıl önce daha iyi duymasına olanak sağlamış. Bu […]
Kaşımak ‘keyif veren’ bir eylem olsa da faydalı olmayabilir. Kaşınan bir kızarıklığı devamlı kaşımak ve kurcalamak aslında onu daha kötü hale getiriyor. Peki neden? Yeni yayımlanan ve farelerin model olarak kullanıldığı bir araştırmaya göre kaşıma, iltihaplanmayı kızıştırıyor ve alerjik temas dermatiti isimli bir egzama tipiyle kabarmaya neden oluyor. Bulgular iki gün önce Science bülteninde yayımlanan […]
Bazı sabahlar uyanmak, göz alıcı ve alternatif bir evrenin kesintiye uğraması gibi gelebilir. Gözlerinizi gerçekliğe açarsınız ama az önce gördüğünüz rüya, karakterleri ve olay örgüsüyle belleğinizde canlılığını koruyordur. Diğer günlerde ise uyanmak, rapor edilecek hiçbir şeyin olmadığı bir boşluktan çıkmaya benzeyebilir. Rüyalarınızın detaylarını nadiren hatırlasanız da muhtemelen hâlâ rüya görüyorsunuzdur. Araştırmalar, neredeyse herkesin düzenli olarak […]
Kötüler fiziksel olarak diğer herkesten daha çekici değil. Sadece bizi kandırmakta çok iyiler. Fena insanlar fenalıklarına rağmen değil, fenalıkları sebebiyle çekici. Fenalık olarak adlandırılan şey, daha resmî adıyla kişilik özelliklerinin “Karanlık Üçlü”sü şeklinde biliniyor. Bu özellikler ise narsistlik, Makyavelcilik ve psikopatlık. Yapılan bir araştırmaya göre bu özellikleri sergileyen kişiler, Karanlık Üçlü’de daha düşük puan alanlara […]
Michigan Üniversitesinde (UM) yürütülen bir çalışmaya göre günümüzün üniversite öğrencileri, 1980’ler ve 90’ların öğrencileri kadar empatik değil. ABD Psikoloji Bilimi Birliğinin 2010 yılında Boston’da gerçekleşen toplantısında sunulan çalışmada, 30 yılı aşkın süre boyunca yaklaşık 14.000 üniversite öğrencisinde empatiye yönelik toplanan veriler analiz ediliyor. UM Sosyal Araştırma Enstitüsünde çalışan araştırmacı Sara Konrath, “Empatide en büyük düşüşün […]
Modern bilim, hayvanların ve insanların korkuya dayalı anksiyeteyi benzer şekillerde yaşayabildiğini gösteriyor. Hayvanlar konuşabilseydi, hissettiklerini nasıl söylerdi? Bazı huzurlu ev hayvanları sürekli bir mutluluk halindeymiş gibi gözükse de bazıları daha çatışmalı görünüyor. Hatta bazen hayvanlar, klinik teşhis konmuş ruhsal bozuklukları olan insanlardakine benzer kaygılı veya zorlayıcı davranışlar sergiliyor gibi görünebilir. Peki hayvanlar gerçekte zihinsel hastalıkları […]
Gerçek hayatta bir gezegeni alıp tartıya koyamayız. Fakat bilim insanları bir gezegenin ne kadar ağır olduğunu bazı yöntemlerle anlayabilir. Gezegenin diğer cisimleri ne kadar sert şekilde çektiğini hesaplayabilirler. Gezegen ne kadar ağırsa, yakındaki cisimleri (uyduları veya onu ziyaret eden uzay araçlarını) o kadar güçlü çeker. Bu çekim, kütleçekim kuvveti olarak adlandırılır. Kütleçekimin ağırlıkla ne ilgisi […]
Yeni yıl geldi ve beraberinde eski alışkanlıkları değerlendirme zamanını da getirdi. Pek çok kişi için bu durum, daha sağlıklı olmaya ve Ayık Ocak hareketinde görüldüğü üzere içkiden bir ay boyunca uzak durmaya karar vermek anlamına geliyor. 2025’e girdiğimiz şu günlerde değişmeyen şey ise ölçülü içmenin sağlığa faydaları konusunda verilen karışık mesajlar. Geçtiğimiz günlerde ABD’de yayımlanan […]
‘Bulaşıcı işeme’, insanlardaki esnemeye benziyor olabilir. Çiş yapma ihtiyacı şempanzeler için bulaşıcı gibi görünüyor. Dün Current Biology bülteninde yayımlanan çalışmaya göre bir şempanze çiş yaptığı zaman gruptaki diğer şempanzeler de onu takip etme eğilimi gösteriyor. “Bulaşıcı işeme” adı verilen bu olgu, insanlarda ve en yakın akrabalarımız şempanzelerde derin evrimsel kökler barındırıyor olabilir. Kyoto Üniversitesinde çalışan […]
‘Kalıcı’ dişleri yeniden çıkarma çalışmalarının iç yüzü; kök hücreler, gen düzenleme, ilaçlar ve daha fazlası. Eğer yetişkin bir insan iseniz, dişlerin yenilenmesiyle ilgili bir iki şey biliyorsunuzdur. Altı yaş civarında çoğumuz, diş çıkarma adı verilen bir süreçte bebeklik dişlerimizi kaybederiz ve narin yapıdaki ilk diş takımımızı daha iri, kalıcı dişlerle değiştiririz. Bu olgu, dişlerini sürekli […]
Diş minelerindeki nitrojen izotopları, Australopithecus‘ta et tüketimine dair hiçbir kanıt göstermiyor. Science bilim bülteninde iki gün önce yayımlanan yeni araştırmaya göre insanların Australopithecus gibi ataları hemen hemen hiç et yememişti. (Australopithecus yaklaşık 3,5 milyon yıl önce Afrika’nın güneyinde yaşamış). Bilim insanlarının vardıkları bu sonuç, yedi Australopithecus bireyinin fosilleşmiş diş minelerindeki nitrojen izotoplarında yapılan bir analizden […]
Kardeşler ortak anılardan, aile ritüellerinden ve ara sıra yaşanan tartışmalardan oluşan benzersiz bir bağ paylaşır. Fakat erkek veya kız kardeşi olan neredeyse herhangi birine “Favori kim?” sorusunu sorduğunuzda, muhtemelen eskiden beri süregelen bir tartışmayla karşılaşırsınız. Brigham Young Üniversitesinde (BYU) yürütülen yeni araştırma, ebeveynlerin nasıl doğum sırasına, kişiliğe ve cinsiyete dayalı olarak birazcık kayırmacılık sergileyebildiğini ortaya […]
Terk edilen bölgede 1986’dan beri en az 30 nesil dolaşmış. Çernobil’in yakınında yaşayan sokak köpekleri, 1986’daki nükleer tesis felaketinden sağ kurtulan atalarından genetik olarak farklı. Fakat bu varyasyonlar, radyoaktivite ile başlayan mutasyonlardan kaynaklı görünmüyor. Yeni bulgular, uzmanların bu gibi ekolojik felaketlerin civardaki çevreyi nasıl etkileyebileceğini ve söz konusu etkilerin zamanla nasıl dağılabileceğini öğrenmesine yardımcı oluyor. […]
İşte bilim. Bu makale aslen The Conversation‘da yer alıyor. Neden çoğu dezenfektanın bakterilerin %99,9’unu öldürdüğünü belirttiğini ama hiç hepsini ortadan kaldırmayı vadetmediğini hiç merak ettiniz mi? Belki de mutfak ya da banyoyu temizlerken bunu düşünmüşsünüzdür. Bilimin her türlü şaşırtıcı şeyi yapabildiği bir dünyada birisi çıkıp %100 etkili bir dezenfektan icat ederdi elbette değil mi? Bu […]
Seyşeller dev kaplumbağası, dünyada yaşadığı bilinen en yaşlı kara hayvanı. 2022 yılında, zamana meydan okuyan çok özel bir sürüngen için üç günlük bir doğum günü kutlaması düzenlenmişti. 190. doğum gününü kaplumbağa dostu bir doğum günü pastası ve hayatını anlatan bir animasyon videosuyla kutlayan Kaplumbağa Jonathan, geçtiğimiz ay ise 192 yaşına girdi. Jonathan, insanlık tarihinin dönüm […]
Ambien gibi uyku ilaçları, bu hayati işleyişe müdahale edebilir. Gece uyuduğumuz zaman beynimiz bakım işleriyle meşgul oluyor. Beynin atık bertaraf mekanizması olan glifatik sistem, normalde beyinde yavaş yavaş birikecek zararlı proteinleri içeren fazladan beyinomurilik sıvısını süpürüyor. Bu proteinlerin birikmesi, Alzheimer Hastalığı gibi durumların tehlikesinin artmasıyla ilişkilendirilmiş. Bugün Cell bülteninde yayımlanan bir makalede bilim insanları, sistemin […]
‘Bildiğim kadarıyla bu endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan ilk büyük çaplı kirlilik olayı.’ Sanayi Devrimi’nin tarihteki önemli bir dönüm noktası olduğu inkar edilemez bir gerçek. İnsanların çevreye olan etkileri, 1700’lü yılların sonlarından itibaren daha önce mümkün olmayan seviyelere ulaştı. Fakat kirlilik 18’nci yüzyılda icat olmadı. İnsanlar Dünya’yı çok daha uzun süredir kendi zararlarına olacak şekilde kirletiyordu. Kurşun […]
Yeni bir çalışmada bulunduğu üzere her leoparın kendine özgü bir kükremesi var ve leoparlar kükremeleriyle tanınabilir. Bilim insanları, Büyük Afrika etçilleri üzerinde yürütülen bu ilk geniş çaplı çiftli fotokapan ve otonom kayıt araştırmasında hangi sesi hangi leoparın çıkardığını %93’lük bir doğruluk payıyla belirlemeyi başarmışlar. İki hafta önce Remote Sensing in Ecology and Conservation bülteninde yayımlanan […]
Sanatçının bu izleniminde tasvir edilen evrenin ilk yıldızları, bugün gördüğümüz tüm kozmik karmaşıklığa yol açan bir dönüşümü başlatmış. Canlandırma: STScI için Adolf Schaller Bu makale aslen Knowable Magazine‘de yer alıyor. Büyük Patlama’dan sonraki milyonlarca yılda, evrenin şiddetle çalkalanan parçacık çorbası soğuduğunda kozmos karanlık ve sıkıcı bir yerdi. Işık saçan hiçbir yıldız yoktu. Tanıdık galaksi girdapları […]
Hulahop, 1950’lerden bu yana modern kültürün temel ögelerinden biri olarak kalsa da dünya çapındaki insanlar benzer faaliyetlere binlerce yıldır dahil oluyordu. Fakat mükemmel döndürmeyi korumanın ardındaki fizik, gizemini korumuştu. Bu herkesin yeterli zaman ve gayretle başarabileceği bir şey mi yoksa aramızda doğal hulohopçular mı var? Araştırmacılar geçenlerde bu dinamikleri özel olarak tasarlanmış, kıvrılan bir robotla […]
Tutulmalar, auroralar ve gökyüzünü aydınlatan daha fazla şey. Büyük, havalı uzay teleskopları iyi hoş da; bir şeyi kendi gözlerinizle görebilmenin de ayrı bir güzelliği var: Doğrudan ya da koca bir binanın içinde barındırmanın gerekmediği türden bir teleskop ile görebilmenin yani. Ne mutlu ki 2024, yıldız gözlemcileri için muhteşem geçti. Baş rolü tam güneş tutulması alırken, […]
Sarmal galaksi kolları, kozmik bir fötr şapka, cansız bir süpernova. NASA’nın bu güçlü uzay teleskobunun yakaladığı en iyi görüntülere tekrar bakın. James Webb Uzay Teleskobu, 2022’nin başlarında kendine özgü altıgen aynalarını açtığı andan itibaren dünyaya sürekli olağanüstü görüntüler hediye etti. Bu sene de istisna değildi: 2024 yılı boyunca JWUT, bulutsuların ve çarpışan galaksilerin muhteşem görüntülerinden […]
Evrenin genişleme biçimi bilmecesini çözmeye çalışan bilim insanlarına göre bilimdeki en büyük gizemlerden biri olan karanlık enerji aslında yok. Fizikçiler son 100 yıldır genel olarak evrenin her yönde eşit şekilde büyüdüğünü varsaymıştı. Anlayamadıkları fizik kurallarını açıklamak için ise vekaleten karanlık enerji kavramından faydalanmışlardı ancak bu tartışmalı kuramın hep bazı sorunları vardı. Şimdiyse Yeni Zelanda’daki Canterbury […]
2024’te göz kamaştıran semavi ışık gösterisi. Gökyüzü 2024’te muhteşem bir gösteri sergiledi. Güneş’in özellikle aktif bir yıl yaşamasıyla, küresel çaptaki aurora gösterileri rengarenk güzellikleriyle insanları büyüledi. Capture the Atlas‘ın sunduğu Yılın Kuzey Işıkları Fotoğrafçısı yarışmasında sadece bu aurora görüntülerini yakalayan fotoğrafçılar değil, aynı zamanda onların hikayeleri de onurlandırılıyor. Fotoğrafçı Adrian Cormie, Nepal’deki bir arkadaşı “Gün […]
İnternette yayılan bir trendin incelenmesi, evcil hayvanlarımızın şaşırtıcı bilişsel yetenekleriyle ilgili fikirler verebilir. Köpek Bunny ve tuşlu ses tablası, 2020’deki sokağa çıkma yasaklarında TikTok’ta popüler olmuştu. Videolarda bu sevimli ve belki de nevrotik sheepadoodle’ın oynama, dışarı veya kaka gibi kelimelerle alakalı tuşlara bastığı görülüyor. Bu sırada köpeğin coşkulu sahibi ve eğitimcisi, köpeğin isteklerini yerine getirirken […]
Uzayda kimse sizin ışıldamanızı duyamaz. Güneş Dünya’daki yaşam için benzersiz bir deneyim. Onu görüyoruz. Onu hissediyoruz. Fakat onu duyamıyor gibi duruyoruz. Eğer duysaydık, sesi bir patlama gibi mi gelirdi yoksa basit bir kalp atışı gibi mi? Ya da 150 milyon km uzaktan kükreyen bir fısıltı gibi mi? Güneş devasa boyutta ve Dünya’dan yaklaşık 100 kat […]